Къумукъ адабиятдан ачыкъ дарс., Дарсны темасы:, Дарсны тайпасы:
(Къумукъ язывчуланы асарларына гёре)
Дарсны мурады:
1. Къумукъ шаирлени ва язывчуланы асарларына гёре дав гелтирген къыйынланы гёзден гечирмек.
2. Асарланы бёлюклерин охумакъ,оланы аслу маънасын ачмакъ.
3. « Дав гелтирген къыйынлар» деген темагъа гёре сочинение язывгъа гьазирленив иш гёрмек.
3. Яшланы патриот гьислерин уятмакъ, дав гелтирген къыйынлыкъланы эсгере туруп , яшланы «Давлар болмасын!» -деген ойгъа гелтирмек.
Къурал: Там газет ,суратлар, китаплары.
ДАРСНЫ БАРЫШЫ., Ватанына къыйынлы гюн гелгенде,, Ялын ойнап топрагъында,сувунда., Яр башларда уьфюреген ел болуп,, Юртлу уланлар башлап чыгъар къувунгъа.
-
Яшланы дарсгъа къуршав.
2.«Парахатлыкъ сюе бусанг, давну унутма.»-
маънасын нечик англайсыз?(яшланы жавапларын муаллим толумлашдыра, тюзлей)
Магьаммат Гьажиев – сувда, Юсуп Акаев – гьавада, Элмурза Жумагъулов ва Ханпаша Нурадилов ерде намарт душманланы къувгъанын унутмагъа ярамай. Унутмагъа ярамай Абдулгьаким Исмаиловну – Рейхстанггъа уьстюнлюкню байрагъын къакъгъанны. Шо игитликни исбатлай тамдагъы яшны къолу булан этилген сурат.
«Тиш-тырнагъына ерли савутлангъан
Рейхстаггъа нечик болдунг гирмеге?, Шо байракъны сен къакъгъанны Рейхстаггъа, Шо гюнлерде Ватан неге билмеген?!, Макътав болсун игитлеге оьлмейген ., Игит атгъа ЕС болур сендей улан., Халкъынг учун унутулмас къарчыгъа, Къумукъ халкъынг оьктембиз сени булан!…», Салаватова Г.З.
-
Музыка ойнай(1-6 слайд)
Бизин уьлкебизни тарихинде алтын варакъ булан язылгъан уллу агьвалат бар — Уллу Ватан давдагъы уьстюнлюк. Уьстюнлюк тынчлыкъда гелмеди.Давну йылларында къагъып къайгъылар гирмеген къапулар, къагьрулу гюнлени зары тиймеген агьлюлер ёкъдур. Дав битгенли бу йыл гюлжан айны 9 гелсе 73 йыл тамамланажакъ.
(Уллу Ватан давну гьакъында умуми маълуматлар : 7-8 слайд)
Сочинение зи ватан на лезгинском языке
... Хидирнеби Исаевич Министерство образования и науки Республики Дагестан МКОУ «Гельхенская СОШ-детсад» СОЧИНЕНИЕ ТЕМА: «Зи ватан» (Дагъустандин халкьарин садвилин йикъаз талукьарнавай.) Кхьейди: Лезги ч1алан ва литературадин [Электронный ресурс ... алай туьнт фири, А вац1ун яд хуьдай гьуьлер тахьайла, Вучда на рик1икай,илифдай вири, А рик1ин рак хуьдай вилер тахьайла». Дуьз лагьанай, рагьметлу Алирза ...
22 июнь 1941 йыл…-
Бизин совет халкъгъа къара къайгъы гелген гюн
Дав 4 йыл юрюлген… ————— 1418 гюн
Давда 27 миллион адам оьлген .
1418 гюнню ичинде.
Гьисап этип къарасанг,гьар гюн -19 минг адам оьле болгъан ,гьар сагьатда – 800 адам , гьар минутда – 13 адам .
2 минг ярым километр мезгилге – 27 миллион адам …
1 километрге – 40 минг 800 оьлген адам . Гьар метр ерге – 11 адам .
Эгер де гьар оьлген адамгъа 1 минут шыплыкъ этсе – 38 йыл пусуп турма герек эди … О замангъа совет халкъны санавуна гёре — гьар алтынчы адам оьлтюрюлген !
4. Гьалиги заман яшайгъанлагъа, Ватан давну агъусун гёрмегенлеге, давну акъубаларын гёз алдан гечирмеге, сёзню усталары , бизин язывчуларыбыз кёмек эте. Биз адабият дарсларда тюрлю жанрларда яратылгъан кёп тюрлю асарлар булан таныш болгъанбыз. Гелигиз бу дарсда бир нечесин эсге алайыкъ.
— Сиз бу йыл гечген асарлардан башлайыкъ.
-Зарипат Атаеваны дав темагъа багъышлангъан къайсы асарын гечдигиз?(«Шо ёл булан»)
-Асарда къайсы йыллар суратлана?
-Романны баш игитлери кимлердир? (Салимат-Хизири)
-Хизирини Салиматгъа язагъан кагъызлары не учун токътала?
-Давну къайгъылары , давну акъубасы бу асарда нечик гёрсетиле?
— Алдагъы класларда гечилген дагъы да къайсы драма
Эл намусун къайратлы кюйде кютмеге
5. Давну агъусу етишмеген бир агьлю де ёкъдур. Бирлени атасы, бирлени эркъардашы, бирлени уланы. Биревлени буса уланлары…
Уьч уланы болгъан сонг, Недир анагъа яшав?, Уьч улан – уьч насиби…, Уьчевюн де алды дав.
-Бу сатырлар къайсы асардан алынгъанын сиз англадыгъыз деп эсиме геле- «Урлангъан ажжал» Магьаммат Атабаев.(Асар язылгъан кюй хабарлана)
-Асаргъа «Урлангъан ажжал» деп неге къоюлгъан?(берилмеген,яшырылгъан кагъыз)
бетлер 255, 256, 257.
— Авторну не зат талчыкъдыра, къыйнай ?- 258 бет.
Автор бизден ,охувчулардан,кёмек излей, соравгъа жавап тилей.
— Сиз почтальон яшны еринде нечик этер эдигиз?
Бу ерде къайсыгъыз да оьзтёрече тюз болажакъсыз. Къысмат, къагьрулу къысмат…
Аналагъа гётерме тюшген къайгъыны теренлигин халкъ арада о заман айтылагъан сатырлар да гёрсете:
Къаргъалар къакъылдасын,
Уяларын якъласын.
Айтыгъыз къатынлагъа –
Алтын адам тақырыбында
... қайнар бұлағы Алтын адам дер едім. Қорыта айтқанда, еліміздің нақышының қатары Алтын адаммен толықты. Өйткені, Алтын адам – ел ертеңінің, ... десеңіздер, ол, әрине, Алтын адам дер едім. Алтын адам өз дәуірінің баға жетпес байлығы, асыл қазынасы. Алтын адам – қазақ тарихының ... ыш Елбасымыз «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласында осы Алтын адам феноменін ерекше атап көрсетіп, оның тарихи маңызын тере ...
Дагъы улан тапмасын.
Айзанат Аскерханова (Буйнакск район, Янгы Къумух -2015-нчи йыл)- 3 уланын ва 3 къардашын давда тас этген;
Епистиния Степанова
Просковья Володичкина
Мария Фролова
Анастасия Ларионова
Калиста Соболева
Анастасия Куприянова
Ефросинья Бабенко
Давну йылларында аявлу балаларын дав майданларда тас этген аналагъа багъышлангъан памятниклер бизин уллу уьлкебизде аз тюгюл. Шоланы бир нечеси алдыгъызда…
7. Уллу Ватан давдагъы Уьстюнлюк – совет адамлагъа о кёп багьа олтурду – давну 27 миллион къурбаны – бизин халкъ учун лап да авур яра, элибиз дагъы къайтмасгъа тас этген инг де уллу байлыкъ. Давда оьлген бары да игитлени атлары , гьюнерлери «сёнмейген юлдузлардай», халкъны эсинде къалажакъ.
-Анвар Гьажиевни «Сёнмейген юлдузлар» деген поэмасы къайсы давланы суратлагъан?- бет 86.
-Давну къайгъысын автор бу асарында неден табала гёрсете?(Ана-Ер, Ана-топракъ—«Уланларын басгъан кюйде бавруна Уьлюшю кёп ойлу Ана-Ер йылай…)
Сталинградда болгъан уллу ,къыргъынлы давланы ,онда оьлген кёп-кёп минглер булангъы совет адамланы эсге сала.Бу йыл чилле айны 2-нчи гюнюнде шо зор уьстюнлюкню къазангъанлы 75 йыл битди. Автор хабарлайгъан Мамай курганда мемориал къурулгъанлы 50 йыл тамамлангъан.
-Бугюнгю дарсда Уллу Ватан давну агъусун , къайгъысын суратлайгъан адабият асарланы бир гиччи гесегин эсгердик. Олар бир нече ёкъ- кёп бар.
Оьзлер де , шаирлерибиз ва язывчуларыбыз, дав майданларда болгъан- Ибрагьим Керимов, А-паша Салаватов…
8. Уллу Ватан давда совет халкъ, къанлар тёгюп, санлар сёгюп,кёп къыйынлыкъда къазангъан Уьстюнлюк, йыл сайын арек гетип , тарихлени бетлерине гёчсе де, игитликни даимлик уьлгюсю гьисапда бизин яшавубузда даим де агьамиятлы ерни тутужакъ.
Савлар! Сизин гёрмесек де бугюн биз,, Сизин учун кёп къыйынлар гёргенбиз., Сиз яшагъыз, савлар , бизин учун да,, Савлар, биз чи сизин учун оьлгенбиз!
( Бир минут шыплыкъ)
8.Рефлексия соравлар:
- Яшлар, дарсны ушатдыгъызмы?
-Бугюн дарсда эсгерген къыйынлыкълар, къайгъылар дагъы болмас учун биз, сиз ,гележек яшоьрюмлер, не этме болабыз?
- Сиз гечген дав гелтирген къыйынланы ачыкъ этеген дагъы да къайсы асарланы эсгерме болар эдигиз?
9.Дарсны гьасиллерин чыгъарыв.
— Яшлар, бугюн такрарлагъан асарланы орус тилден ЕГЭ-де язылагъан сочинениеде де аргументация гьисапда къолламагъа чакъыраман. Игитлик гьакъда, аминлик гьакъда, сююв гьакъда, давну агъусуну гьакъында- нече тюрлю темагъа материал бар?!
Лучшее на кумыкском языке» Мен танглама сюеген касбу»
... гьакъда ойлашып йиберсем, школамдагъы муалимлериме къарап, бизин тарбияламакъ учун, билим бермек учун олар нечик къыйын тегегенин англайман. О буса, гертиден де, уллу гьюрметге лайыкълы гьал. Яшлар муалимине ... багъышлай, неге тюгюлол биз гьакъыллы, яхшы амаллы, гертиликни сюеген адамлар болгъанны сюеУ.Аюбовна бизин рус ва ана тилни уьйретмекден къайры айланадагъы яшавну яхшы янларын англамгъа ...
10.Уьйге иш:
«Дав гелтирген къыйынлар» деген темагъа сочинение язмакъ.
« — Аналар уланларын давну отунда гюйсюн деп тюгюл оьсдюрегени. Оланы насипли болуп гёрмек учун. Сюегенлерин де алып, сююнюп къалсын учун. Яшларындан сююнсюн учун…»
