Туғаны: 1889 Баянауыл ауданы, Павлодар облысы
Қайтыс болғаны: 1931
Мансабы: Жазушы
Аймауытов
Туып өскен жері Павлодар облысының Баянауыл ауданына қарасты бұрынғы «Қызыл ту», қазіргі Жүсіпбек Аймауытов ауылы.
Әкесі Аймауыт кедей болғанымен, арғы аталары Дәндебай мен Қуан атақ-абыройлы, бай, ел арасында білікті кісілер екен.
Жүсіпбек жастайынан арабша хат тану, оқу үйренген. 1907 ж. бастап Баянауылдағы орысша-қазақша екі кластық мектебінде, Керекудегі (Павлодар) қазыналық ауыл шаруашылық мектебінде, Керекудегі екі класты орыс қазақ мектебінде тиіп-қашып оқиды. Бір жағынан бала оқытып, қаражат табады.
1911—1914 жж. ауылда мұғалім болып істейді.
1914 жылы Семейдегі оқытушылар семинариясына қабылданады. Оны 1918 жылы аяқтап шығады.
Мұнан соң алашордашылардың істеріне араласып, Семейде «Абай» журналын шығарысып, Қ. Сәтбаевпен, М. Әуезовпен танысады.
Кейін Алашордадан бөлініп, Коммунистік партия қатарына өтеді (1919).
Қазақстан Кеңестерінің Құрылтайы съезіне делегат болып қатысып, Қазақ АҚСР Халық ағарту комиссариаты комиссарының орынбасары болып тағайындалады (1920).
Мұнан соң Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі (1921), «Қазақ тілі» газетінің редакторы.
Қарқаралыда мектеп мұғалімі (1922—1924), Ташкентте шығатын «Ақ жол» газетінің бөлім меңгерушісі (1924—1926), Шымкент педагогикалық техникумының директоры (1926—1929) қызметтерін атқарады.
1929 ж. басталған кеңестік қуғын-сүргін кезінде Қазақстандағы ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар деген жаламен тұтқындалып, ұзақ тергеуден кейін 1931 жылы ату жазасына сырттай үкім шығарылған.
Шығармалары
Жүсіпбек тің қаламынан туған мол мұраны М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының ғалымдары жинастырып, ғылыми зердеден өткізіп, 1996-1999 жылдары бес том етіп жарыққа шығарды. Суйтип, аза огырманы Уйгили суреткердин шыгармаларымен арада 60 жылдан астам уакыт аткенде хайта табысты.
Жүсіпбек аз ғана ғұмырында әдебиеттің әр түрлі жанрларында өнімді еңбек етіп, қүнарлы шығармалар қалдырған. Бес томдық шығармалар жинағында оның өлеңдері мен «Нұр күйі» поэмасы, «Рабиға», «Мансап қорлар», «Сылаң қыз», «Ел қорғаны», «Қанапия Шәрбану», «Шернияз» атты пьесалары, көптеген әңгімелері мен «Қартқожа», «Ақбілек» романдары, «Күнікейдің жазығы» повесі, балаларға арналған ертектері, сын мақалалары мен аудармалары енген.
Мой город павлодар на казахском языке
... соли с Коряковского озера, на меновой торговле и на переработке сельхозсырья – кожи, шерсти, сала, зерна. И в 1938 году Павлодар стал областным центром Казахской ССР. В этом году ... названа центральная мечеть города? (Машхур Жусупа Копеева) Сколько в Павлодаре театров (назовите их)? (Два театра. Казахский театр им. Ж. Аймауытова и русский драматический театр им. А.П.Чехова) ...
Бұлардың сыртында «Тәрбиеге жетекші» (1924 ж.), «Психология» (1926 ж.), «Жан жүйесі және өнер таңдау» (1926 ж.), т.б. ірі ғылыми еңбектері бар.
Жүсіпбек Аймауытов қаламынан туған мұралардың қай қайсысы да оның кесек дарын иесі екендігінің, гуманист суреткерлігінің, жалтақсыз ұлтжандылығының жарқын айғағы. Onyң shyғarmalary өzi ғұmyr keshken zamannyң, өzi aralasқan қoғamnyң mұқtazhyn өteuge, onyң aқ arasyn partauғa arnalғan. Сөйте тұра көркемдік тегеуріннің қуаттылығы, идеялық ұстанымдарының сонылығы, сөз қолданудағы шеберлігі Жүсіпбек шығармаларының өміршеңдігіне кепіл болмақ.
ЖҮСІПБЕК АЙМАУЫТОВ
Екі заман шекарасында көзін аша бастаған туған халқының ақылы, ойы, ары, баскөтерері болып, оның қамы үшін, тағдыры мен болашағы үшін бастарын тауға да, тасқа да соғып, ақыры бір кездерде біздің елді жайлаған зорлық-зомбылық дертінің, социалистік заңдылықты бұзудың құрбаны болып кеткен арыстарымыздың қатарында Жүсіпбек Аймауытов тың орны ерекше. Жалпы көпшілік ұмыта бастаған, тек есімдері мен істері бірен-саран көзі ашық зиялылардың ғана есінде қалған тұста, олардың біртіндеп емес, топ-тобымен ел ортасына қайтып оралуы елі мен ерін бөлмейтін, азаматтық ойы бар жандарды қалай тебірентпес! Бірін күтіп жүргенде бері келіп, «ақ түйенің қарыны” бір-ақ күнде жарылды. Қанша бұлт басса да, ақыры ашылмай қоймайтын күн көзі жарқ етті. Əділдік, шындық дегендердің де өзініңшынмағынасынаиеболатынкездеріболады екен, солкезеңтуды.
Биз шин саяси-когамдык дамудык эң бир кардели жылдарында мир серген бул Азаматтарымыздык бокил шыкармашылык енбегин казак билейнык азаттык жолындыганы. Олар эскишилдикке Харсы курешти, Карагыда Камсыз ұыйқтап жатган халын ояту үшин бири «маса» болып ытюдап, бири «Оян, казах!» месторождение Жар Салда. өлең тілімен, өнер тілімен халқына үгіт айтып, оларды білім-ғылым, ағарту жолына үндеді. Патшанык отаршылдык саясатынык халыктык тормис-тиршилигин ғана ауырлатып Коймай, саяси Кыын из тежеп отырганын айтты. Орыстык озык маслянистый мадениети мужчины удебиетин халык арасында кек насихаттады, орис классиктеринин шыгармаларын одарып, оларды уздернин акартушылык идеяайдсина, азаттык жолындай. Осы жолда олардың патша əкімшілігінен көрген қудалауы, зорлығы да аз емес еді. Бүгін біз оларды еске алғанда өз басының тыныштығын күйттемей, туған халқы үшін азапты өмір кешуді өздері қалап алған, тіршілігінің бəрі кейін солай лайықталып пішілген ер жүрек жандардың қайраткерлік қайсарлығы мен кейінгі ұрпаққа қалдырған өнеге, үлгі сөздеріне, тіпті бүгінгі ұрпақтың кəдесіне əлі де жарап жатқан еңбектерінеерекше ризалықпен, ылтипатпен қараймыз.
Осы топтың ішінде Жүсіпбек Аймауытов тың салмақты орны бар. Ол – ақын, прозашы, драмашы, сыншы, публицист, аудармашы. Əдебиеттің əр алуан жанрларында белсенді қызмет ете отырып, Жүсіпбек жаңа дəуірдегі əдебиеттің негізін салушылардың алғы легінде болды. Көптеген ірі шығармаларымен жаңаізденістерді орнықтырды.
Жүсіпбек Аймауытов 1889-жылы Семей губерниясының Павлодар уезінде, Қызылтау болысының бірінші аулында туған. Арғы аталары ауқатты болған деседі. Бірақ Жүсіпбек тің өз əкесі Аймауыт та, оның əкесі Дəндебай дашағын шаруалы адамдар екен. Жүсіпбек тің 15 жасқа дейінгі өмірі аулында өтеді1. Ол ауыл молдасынан оқып сауатын ашады. Тиіп-қашып əр қилы молдалардың (өзі айтуынша, Жүніс қожа, Шəймерден қожа, Қожахмет молда, Қапар қажы, Мұхамеджан) алдын көріп, ескіше едəуір білім алады. Содан кейінгі біраз уақыт өзі де молдалық құрып, бала оқытады. «Қартқожа” романында Ж. Аймауытов бала молда ретінде өз өмірінің осы тұсын суреттеген.
» » жазуға көмекші құрал
... байқаулардан алған жүлделеріміз. Эссе дегеніміз Қазақ тілінің түсіндірмелі сөздігінде эссеге: «Эссе – бір нәрсенің ә ... ң өзін таңдаудан бастаған дұрыс. Содан соң, онда басқа да маңыздырақ а ... әтінде бұл сөз грамматикалыө қате болып есептелінеді. дөрекі, балағат Эссені келесі жоспармен ... үсінікті және айқын болады. Болашақ оқырмандардан құралған топтардың жалпы ерекшеліктерін, сондай-ақ олардың құндылы ...
1907-жылы Жүсіпбек молдалықты тастап, Баянауылға барып орыс мектебіне түседі. «Оспанның (Аймауыттың інісі. – С.Қ.) Серебрянников дейтін тілмашы мені тəуір көруші еді. Баянда соның үйінде жаттым. Баянда бір қыс оқып, екі бөлімін бітіріп, келер жылы Керекудегі (Павлодар) қазыналық ауыл шаруашылық (с-хоз) школіне барып емтихан ұстадым”, – дейді ол2. Бірақ ауыл шаруашылық мектебінде ұзақ оқи алмайды. Бір айдай ауыл шаруашылық жұмысына қатысып, одан кейінгі екі ай ғана оқуға мүмкіндік алған Жүсіпбек мектеп режимі мен əділетсіздікке қарсы бой көтерген балалардыңқатарындаоқудан шығыпқалады.
Осыдан кейинги бираз уагытын оль ауылда бала ойтумен, Баяндагы мектептин үшинши класында оқуйн жастырумен аткиседи. Содан 1911-жылы Керекугекеліп, екі класты орыс-қазақмектебіне орналасады. Əуелі сол мектепте, кейін интернатта білім алып, 1914 жылы Семейдегі мұғалімдер семинариясына түседі, оны 1919жылы бітіреді. Жүсіпбек тің алашордашылардың істеріне араласатыны да осы кез. Семейде ол «Абай” журналын шығарысады.
1919жылы Жүсіпбек Алашордадан бөлініп, Кеңес өкіметі жағына шығады. Коммунистік партияның қатарына өтеді. Семейде, Павлодарда партия, кеңес жұмыстарын атқарады. 1920жылы Қазақстан Кеңестерінің съезіне делегат болып қатысады. Содан кейін Қазақ АССР Халық ағарту комиссариатында басшылық қызметте (комиссардың орынбасары болып) қалады. 1921жыл Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі, кейін «Қазақ тілі” газетінің редакторы болып істейді. 1922–1924 жылдары Қарқаралыда мектеп мұғалімі, ал, 1924-1926-жылдары Ташкентте шығатын «Ақ жол” газетінің редакциясында қызмет атқарады. Бадан кейв 1926-1929 гг. Жылдары Шымкентская педагогика из директоров техникумов болады. Ара-тұра сол кездегі саяси науқандарға араласады. Торгай уезинин ашыган халгына журдем уйымдастырып, жиналган малды «узи паяланып кетти» деген жаламен жауапка тартылып, артынан ахталады. Содан 1929 жылы «Қазақстандағы ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар” деген сылтаумен
1 Жүсіпбек тің туған жылы жайлы деректер əр қилы. С. Мұқанов «ХХ ғасырдағы қазақ əдебиеті” (1932) атты кітабында 1893-жылы туды деп көрсеткен. С. Садуақасовтың сұрақтарына берген жауабында өзі «сиыр жылының аяғында (1890 жылдар) тусам керек” (Қазақəдебиеті, 23-желтоқсан, 1988) дейді. «1890-жылдар” дегенінеқарағанда, бұл жылды ол да жобалап айтқан тəрізді. Ал сиыр жылы – жыл санау тəртібі бойынша 1889-жылға дəл келеді. Сонда ол 1889-жылдың аяғы болуы мөмкін. Кейінгі біраз деректерде де осы жылкөрсетіледі (С.Қ.).
2 Қазақəдебиеті. 1988. 23желтоқсан.
қайта тұтқынға алынады. Суйтип, 1931 жылы 42 жасында, нағыз шығармашылықтолыскан кезиндэқыршынынан кылды.
По казахской литературе «ОТАНҒА ДЕГЕН СҮЙІСПЕНШІЛІКПЕН» АТТЫ ШЫҒАРМА
... жүрекке жылы болып есептелінеді. Кез келген ұлт өкілдерінің өз Отаны бар екені айдан анық. «Отан үшін отқа түс-күймейсін»- деген мақал ... сыртқы саясатын дұрыстады. Қазақ елінің ұлан-байтақ жері ,оның табиғаты мен өнеркәсіп жөнінен ерекшеленеді.Қазақстан мұнай мен ... рбиелеу мақсатымен ,совхоз басышысы Джумабеков Мұрат Қабенұлы әдемі,үлкен, Спорт кешенді салғызып,онда волейбол,футбол, күрес пен әр түрлі ...
Жүсіпбек тің өз айтуынша, оның туып-өскен ортасы өнерге жақын болған тəрізді. Оның болашақ жазушыға əсері мол болған түрі бар. «Ақат ағам екеуіміз де əрі молда, əрі етікші, ағашшы, əрі шимайшы, əрі домбырашы, əнші болып өстік. Əкем домбыра тартушы еді. Ақатты бес жасынан алдына алып отырып, домбыра тартып үйреткен еді. Біздерден үлкен екі апамыз болды. Ұлкені домбыра тартушы еді, хат танушы еді. Бізге өлең, əн үйреткен екі апамыз еді. Қадыкеш деген үлкен апамыз өлең де шығарушы еді, ұзатылатын қыз жолдастарына шығарған өлеңдерін ұрлап алып, оқи беруші едік. Байы өлген қатындарға шешем (Бəтима) жыр шығарып, үйретіп отырғанын жас кезімде құлағым шалушы еді”3, – дейді ол жоғарыда аталған С. Садуақасовқа қайтарғанжауабында.
Осындай ортада Жүсіпбек тің əдебиетке құмарлығы ерте оянады. «Ауылдағы өзім құрбы балалардан хатты ерте таныдым…. -Хисса, өлең кітаптарды көп оқушы едім. Қадыкеш апамның бір сандық хиссасы бар еді. Қыстың ұзақ кештерінде алғашқыда Қадыкешке, соңынан Ақат екеуімізге əкемхиссаоқытқызып отырушыеді”4, – дейдіолтағыда.
Алғаш өлең жазумен əуестенуін Жүсіпбек 13 жастан деп санайды. «Дұғалық жазатын кішкене қара шолақ кітапшама тіленші шалға есігін ашпаған бір кемпірді, көшкенде байталға мінбеймін деп əкесін ренжіткен қызды (ол Жəмікен деген апам ғой) өлең қып жазып қойғанымды əкем көріп, маңдайымнан иіскегені əлі есімде. Содан соңғы өлең жазғаным 19-20 жастар кезім болса керек. Бір бала молдамен айтысып, өлең жазғаным бар. 1912жылы жазған өлеңдерім ескі дəптерімде əлі сақтаулы. Абайға еліктеппін. Эң алғаш басылған созим — 1913 жылы болса керек, бир акымам алипсатардың болам болам деп, элдж бир место шай апарып, элдин кулары болыс коямыз деп, шайларын алдап алып, босс айитганын жазы. Бұл хабар «Қазақ” газетінде басылды. Сол хабардың басылуы қалам ұстауыма үлкен себеп болды. 1916жылы қазақтан жұмысшы алудың артынан пьеса жаза бастадым. Алғаш жазған 5 перделі пьесам (Нұрғали Құлжанов ұнатпаған соң) жарыққа шықпады”, – депжазғанол.
Жүсіпбек тен қалған мұра аса бай. Оның ішінде «Қартқожа”, «Ақбілек” романдары, «Күнікейдің жазығы” повесі мен көптеген əңгімелер, «Рабиға”, «Мансапқорлар”, «Сылаң қыз”, «Ел қорғаны”, «Қанапия-Шəрбану”, «Шернияз” атты пьесалар, өлеңдер мен «Нұр күйі” поэмасы, балаларға арналған ертегі кітапшалар, сын мақалалар мен көптеген аударма кітаптар, оқулықтар бар. өз кезіндегі газет-журналдар бетінде Жүсіпбек жазған мақалалардабірсыпыра.
Осындай жан-жақты талант иесі Жүсіпбек жаңа дəуірдегі қазақ əдебиетінің бастауында тұрып, өзінің замандастары Сəкен, Бейімбет, Ілияс,
3 Қазақəдебиеті. 1988. 23желтоқсан. 4
Мухтар, Майжан, Субиттеры бирге куптеген жана жанрлардык негизин салуатысты. Əсіресе, оның прозамен драматургиядағы орныүлкен.
Жүсіпбек тің «Қартқожа” романы тұңғыш рет 1926-жылы Қызылорда қаласында жеке кітап болып басылып шықты. Буль — ауылдагы карапайым казак азаматынык мирин, онык алеуметтик арпалистар кезиндеги күрдели таадырын эпикалык альгиде куркем бинелеуге арналған алаашініңдеби. Волна аза аулынык революция алдындагы жане алэуметтик кақтыгыстар кезиндэги тиршилигі, азаттык жолындагы рестен кейинги жңаша мтылысы шынсылдықпен бинеленедігі. Əсіресе, жазушы осы тартыстар талқысында қарапайым қазақтың қоғамдық теңсіздік сырларын түсінуге жетіп, əлеуметтік əділетсіздіктің себептеріне ой жіберуін нанымды суреттейді. Шығарманың негізгі кейіпкерін де Жүсіпбек осы тұрғыдан көрсетеді. Шыгарма тарихтык осиндай бир кезеуди, шытырман оникаларга толы тастарындагы аулс казако өмиринин залпы шындыгын жумсартпай, шынайы, кег тургымен де бюреттей. 1916жылғы ұлт-азаттық қозғалысының басталуы мен оның 1917жылғы февраль революциясына ұласуы, қазақтардың ел ішіндегі əлеуметтік күрестерге араласуы, «Алашорданың” құрылуы, Октябрь революциясы мен азамат соғысының оқиғалары роман сюжетіне желі боп кіреді. Шыкарма кагарманы карткожа да, онык эли, журты и осы оныгалар фонындагы тартыста есип, есин жинап, илгерибасады, болашакагарайды.
Олжас Сүлейменов (1936)
... мәнін бейнелейді. ингі таңда онык казахский жериндеги танымал ын екендигине кумун келтиретин адам да аз болар. Олжас туралы жазылған дүниелер ... тарихи-мәдени контексте қазақ өдебиетін әлемдік аренаға алып шығу Олжас Сүлейменов тің еншісіне тиген екен. Оный казах елинин халыгаралык ... здерін еріксіз еске аламын. Ол былай деген еді: поэзия — күлімсіреудің нақты қасиетті көрінісі, ол — көз жасты құрғатушы ...
Қартқожаны жазушы бірден озық идеялы жаңа қаћарман етіп жібермейді. Бар тиршилиги тэенсиздик, жошилюпэн аткэн казак шаруасынык баласы өмир талқысына тусип, биртиндеп кузин ашады, мирден саба ала отырып өседі. Оның бəріне себеп – ХХ ғасыр басында туған əлеуметтік революциялар дəуірі. Егер ол болмаса, Қартқожа да əкесі Жұман тəрізді шағын шаруасын күйттеген момын шаруаның бірі болып қалар еді. өскен ортаның саңылаусыз қараңғы, көнтері тіршілігі Қартқожаны да əуелде əке жолына салғалы тұрғаны романда бірден көрінеді. Екі жеңі сауйс, бетинин бир жаы сатпак, кузинин былшыгы из тазармагана, болпицан, анау-мынауды елң гылмайтын, устамды, момын, аңқау бала даланык жайбарагынаятты. Бірақ ойшыл, оны-мұны көргіштігі тағы бар.
Көшпелі тіршілік пен рушылдық-ағайыншылдық қарым-қатынас қазақ ауылындағы қайшылықтарды сырт көзге бірден көрсетпей, жасырын ұстауға тырысқанымен, ел ішіндегі таптық жік, қоғамдық əділетсіздік, əсіресе, кедейлер өмірінде көзге түспей қалмайтын еді. Қартқожа да есін жия келе осыны көре біледі. Ол узин кемситип, алимжеттик жасай беретин бухта балаларынык кылыкын уоса, укесинин əлділэрдэн курген корлыкын да ойын түйип узеді. Əлділерге қарсы істер дəрмен өзінде де, əке қолында да жоғы ызаландырады. Кейде: «ттэң, менин кедеилигим-ау! Əытпесе, солидйң менен ақылы артык па? Зейини артык па? Артык болса, маленький артык. Дүние шіркін-ай! Кегімді алатындакүнболар маекен?” депкіжінеді.
Қожа-молда алдына барып сабақ алу, намаз, құран оқып құдайға жалбарыну да Қартқожаны кедейліктен, зорлықтан құтқара алмайды. Ендігі оның арманы – орысша оқу болады. Бирак бул — ауылдык кедей баласынык колы жете бермейтин кзак жол, тек арман кана. Қартқожаның Уфа медресесінің шəкірті мен Жүніске кездесуін суреттеу арқылы жазушы оның көкейіндегі арманды ұлғайта түседі, қаћарманын іштей ұзақ ізденіске дайындайды.
Қартқожаның шындықты, əділдікті тануы жолында 1916жыл оқиғаларының маңызы бар. Əуелде патшаға, болысқа қарсы топты көріп, қызықтаған ол бірте-бірте сол іске өзі де араласады. өйткені, жасын өсіріп жазып, болысоныда майданның қаражұмысына алуға жазыпқояды. Осы бир терилісшілеримен бірге журген киндер киндер Қарткожа үшин үлкен мектеп болғанын куремиз. Барын ауыл манйнан ұzamaғan bala kөp ishinde zhurip, khalyқtyk ərқili tobyn, olardyk mines-lқyn, tirshiligin tanids. Болыстың елге жасап отырған əділетсіздігін, зорлығын көреді. Сокан Карсы батыл қол көтерген Дəрмен сити азамат жігіттер де ішінде барын бледі. «Дүниеде болыстан жауызжанжоқ… Дəрмен біліп жүр екен. өлтірер ме еді!” деген ойҚартқожа басынасондакеледі.
По казахской литературе «Ж.Аймауытовтың «Ақбілек» романындағы Ақбілек бейнесі»
... көрнекті жазушы Ғ. Мүсірепов романға « ғажайып нәрсе» деп ұтымды баға берген. Жазушы Р. Тоқтаров «Ақбілек» романынан адам мінездеріні ... рініс тапқан. Демек, Ақбілек бейнесі – қазақ қызының тағдыр – талайын танытумен бірге бақытқа ұмтылған, жаңа өмірді, қызық – ... ниетаным эволюциясын да танытады. Жас өмірін өксікпен өткізген Ақбілектің Балташ сынды азаматпен көңіл қосып, Іскендірмен қайта табысуы ...
Бирак. Көтерілісбасылып, өзісолдатқаалыныпкетебарады. Баласынык котерилиске катысканы үшин жаза тартып, бар малинан айырылып, сорлы кегалабериди.
Қартқожаның рухани өсуіне жол ашқан – солдат өмірі. Bұl kezde ol thous zherde, kөrmegen ortada zhaa mir keshedi, karaңғylyқtan zharyққa shyganday sezinedi. Онык кузин ашып, предзнаменование солын тануйна себеп болган Андрейді оль ульгенше есинде сақтаиды. Патшанык таутан алауйнан кейин элге кайтган карткожа эндиги жерде оқусыз, билимсиз өмир сүру мумкин еместигин кынады. Қол қысқалықтың қырсығынан ара-тұра кəсіп қуа жүріп (Баян, Семей, Омбы арасында), ол оқуын жалғастырады. Алашордашылардык тарауй, большевиктердин келуй, кашкан ак аскерлеринин кылыктар онык адилет, бостандык туралы кымдарын толыктырады. Ослардык нəтижесинде ол халык, ели тағдыры, онйң досы ким, жауы ким екендиги жайлы айлануға жетеди. Роман согында Омбыдан элге оралган карткожа эль алдында жигерли соз суйлеп, элди енбекке, иске шагырады. Ескіні күштеп қиратып, жаңаны мықтап тындырып жатқан қаћарман əрекеті көрінбегенмен, Жүсіпбек Қартқожалардың өмір талқысынан өтіп, əділдік жағын табуын, жаңа дүниеге шығуын суреттеу арқылы жас қазақ əдебиетіне жаңақаћарманның келгенін əйгіледі. Оныңістейтін ісіəліалдаеді.
Қартқожа романда жалғыз емес, оның алды-арты, өскен ортасы, айналасы шығармада жақсы суреттеледі. Əсіресе, оған адамгершіліктің, азаматтықтың, жігіттіктің туындай көрінген қайратты Дəрмен (ол соғыста қолға түсіп, жау қолынан атылады), Қартқожаның оқып, адам болуына көмектесіп жол сілтеген Хасен, окоп жұмысында бірге болған Андрей, кейін Омбыда оны интернатқа орналастырып, оқуына жəрдемдескен Полидуб бейнелері Қартқожаны толықтыра түседі. Əсіресе, Андрей, Полидубтармен кездесулер арқылы жазушы жаңа қоғам орнату жолындағы күресте қол ұстасып бірге жүрген орыс-қазақ халықтарының достығын, орыс адамдарының қарапайым қазақ баласының оң мен солын тануына көмектескенін орынды бейнелейді. Қартқожа Андрей мен Полидубты жақсы көріп, əрдайым еске алып жүреді.
Романда айрықша кузге цетин нурс — кошпели казахских аулов өмиринин жудеулигі, оғамдык адилетциздик. Mұny biz Карткожа туйп-скен ортанык, отбасылық тиршиликтин, эски ауылдагы əлдинин əлсизге жасаган зорлыгы фактларынан, веспе негиздеги ққтығыстардан таним. Талапты Қартқожаны оқытпай, ауылға байлап қойған да – осы жоқшылық. «Тастаған шоқпар сорлыға тиеді” дегендей, қырсық та Жұман үйін айналдырып, жұт та алдымен осыларды жалмайды. Кедеидин барлы-жокын жататкан гыс уверети жазушынык шебер колымен жасалган, оль жайсыз табиғат куринистерин куз алдыга жайп салады. «Күн құлақтанып, шаңытқан ақ пердеге жасырынып, жаңа түскен келіндей ақ дидарын көрсетпейді. Қас қараяр-қараймастан күн батыстан шатынаған, шақшиған, жалғыз көзді жан алғыштай жаман, жарық жұлдыз шығады, күннен күнге шарықтап, көкке өрлейді, жел қасарысып, темір қазықтантаймай, ызғырадыдатұрады”.
Жүсіпбек реализмі ел тіршілігінің, халық тұрмысының жалпыға ортақ қиындығын жұмсартпай, оның ұнамды-ұнамсыз жақтарын кең суреттейді. Қартқожаның көтерілісшілер ортасында болған кездегі көргендері, жасақтың жиналып, тау арасында босқа жатқан күн көрісі жалпы көшпелі елдің бейжай, берекесіз тіршілігін еске салады. Бирейлер уагытты калай аткиззерин билмей, асак-туекпен алданса, энди биройлер тамак адып, таласып-тармасып жатканы. өзбасымен ойлап, жоспарлы күрес жүргізіп, ұйымдастырып жатқан ешкім жоқ. Жиналғандар не істерін білмейді. Осындай берекесіз тіршілікке, рулық талас-дауларға алданған жұрттың жеңіске жете алмай, ыдырауы да заңды еді. Қартқожа осыны көреді. Ыдырыс Кажы ауылында от оль даадарган элдин «тасаттык» берип, боса шығынданып жатганына, Молданың өз құлқынын көздеген шариғатының алдамшылығына куə болды. «Қазақтың қан жылап жатқаны мынау. Құзғындардың, «жақсылардың”, «адамдардың” түрі анау, мыңдаған, миллиондаған азамат ажалға кетіп барады. Жүздеген жауыздар масайрап, тамақтан басқа қамы жоқ, елді еміп жатады. Олардың жауыз баласы үшін біз жанымызды құрбан етеміз. Не тесісі, не жақсылыгыы үшин? Адилет, тэадик, адамшылыгайда? »- деп ойлыды картожа.
Бауыржан Момышұлы туралы шағын шығарма немесе ?
... ң ортақ перзенті дәрежесіне дейін көтерілген азамат. Бауыржан Момышұлы – соғысты өз көзімен көрген жазушы. Ол – суреткер. Батыр Бауыржанның айтар ойы, жазар та ... йенбейді, өз ата-бабаларымыздың жауынгерілк дәстүрлеріне арқа тірейді. «Білек бірді жығады, ақыл-айла мыңды жығады», «Ер ... арған қанатты сөздердің қайнар бұлағы. Баукеңнің нақыл сөздеріне айналған, оның басынан кешкен жайттары ғана емес, ө ...
Осы жадаилар биртиндеп карткожаны халык жадайы, онык таддырс, болашакы туралы ойларга алып келеди. Оның саналы күреске бет бұруына негіз болады. Жазушы оны шығарма соңында ашық айтады. «Қартқожа қазағын, елін сүйеді. Байын, жауызын емес, бұқарасын, кедейін, жалшысын, жерін, суын сүйеді. Қазақ пен орыстан көрген жақсылығын ұмытпайды, орысты да бауыр тұтқысы келеді. Андрей, Полидубтарга азатык Неше Жайдархандарын Урбан Гылкысы Келеди. Қазақ та, орыс та Андрейдің, менің көргенімді көрсе, көзі ашылса, менің жүрегімдей бауырмал жүректері болса, зорлық, қиянат, теңсіздік жоғалар еді-ау, – деп бір мезет ойлайды. Бірақ ол мүмкін бе? Барлық адам баласының «мінезін, құлқын, жүрегін бір қалыпқа салып шығаруға бола ма?” – деп жазады Жүсіпбек . Бул зиндіден халык тағдырын ойлау дəрежесіне терилген роман каћарманың адамды ултын булмей, жалпы адамгершилигі тұрғысынан бғалайтын адал бауырмалдыгын. Sonymen birge ol mirdin bir alyppen zhurmeitin kүrdeliligin de tusinedi.
Шыкарма какарманы жайындагы жазушы толканысында бокил романник пафос жатыр. Автор қазақ ортасынан шыққан жас Қартқожаны «елі үшін күйген, еңбекті сүйген, ер жүректі, жұртшылық көсемі – жалынды жастардың” (автордың арнау сөзінен) қатарынан көргісі келеді. Оның халықтық ойларыҚартқожабейнесі арқылы өрбіп дамиды.
Шығарманың шұрайлы тілі – жазушы шеберлігінің айқын көрінісі. Ондаги поручитель эль Омирин, дала тиршилигин, ондагы адамдар Уйм-тусинигин онырманнык кузалдынажайп салипотырады.
Бұл — «Карткожанык» жапы иделик, такырыптык маңызына коса Казахроманыңтарихындагы көркемдик рулинде, жаталығын даашатүседи.
«Ақбілек” – жеке кітап болып басылып үлгермеген шығарма. Дневники Ол кезинде «Ayel teadigi» 1927-1928 гг. Бірінші рет 1989 жылы Жүсіпбек тің таңдамалы шығармаларыішіндежарықкөрді.
«Ақбілек” тақырыбы жағынан «Қартқожа” романымен үндес. Егер «Картожада» жазушы эски коғамдык крылыс жадайнда теусиздікте кун кешкэн казақжігітінің улдықтан утылып, азаттык курес жолинашыканын. Мунда феодалдықрушылдык орада жикшильдик тартыстардан корлык көрген казак кызынык жана заман шындыкын пайдаланып, өз бақытын табуй, тең кылы азамат болуй бейн. Роман басты кейипкери Аубилек укесине өшиккен Манаш деген жігіттин көрсетуимен қашкан ақ скерлеринин колына тусип, биргатар корлык куреди. Одан кейін өз аулында əйелді қолжаулық көрген ортаның азабын шегеді. Ақыры Ақбілек ағасының көмегімен қалаға кетіп, оқу оқып, бақытын табады. Бұл Жүсіпбек Аймауытов тың жаңа заман туралы ұғымын, соның арқасында кедейлер мен əйелдердің теңдікке ұмтылып, күрес пен бақыт жолынашыққанын суреттеугеталабындəлелдейді.
Абдеш ж маділов дарабоз романы
... Жазушы өмірінің елеулі кезеңдері 1936-жыл, 24-көкек. Жазушы Қабдеш Жұмаділов ... Жазушы», 1984. «Атамекен». Роман. «Жалын», 1985. «Тағдыр». Роман. «Жазушы», 1988. «Екі томдық таңдамалы шығармалар». Повесть, әңгімелер: «Жазушы», 1989. «Последнее кочевье». Роман-дилогия. Орыс тілінде: «Жазушы», 1992. «Дарабоз». ... насихаттаудан, жазудан жалықпай келеді. Алғашқы ша ... ортасында жүрген алапат оқиғаларды жан жү ...
Осы оқиғалар негізінде Жүсіпбек сол бір аласапыран жылдардағы қазақ аулы өмірінің шындығын, адамдар тағдырындағы өзгерістерді, тынымсыз ізденісті кең бейнелейді. Эски ауыл мэн онык адамдары бойиндагы каишылыкты куйлер мэн кымдар тартысынык увереттери, психология толганыстар жазушы реалисмининин байлыкын, сурткерлик карымынык кеэдсетигин коримынык кэдсетигин. Римский keyipkerlerі — это заманмен, дауирмен abattas өzgeriske іlesedі, amnan zіne laiқ ryn іzdeydі. Ол рынды бири тауып, бири таба алмай жаца да, жпы изденистин беталисы элдин рухани оянуға мтылысын аңғартады. СолардыңалдыңғылегіндеАқбілекдегенінежетеді.
Акбилектин ауылдык этекбастылыкынан, алып-кашпа усек-аякынан ктылып, каладан бакытын табуй — жана саясаттык жемиси. Ол – білім алып, қатарға қосылған алғашқы қазақ əйелдерінің өкілі. өткеніне, өзі өскен ортаға бүгінгінің көзімен қарайды. «Оқымаған əйел қор ғой. Қапастағы құстай ғой?” деп ойлайды өзінің бүгінгі күйін өз ортасынан аса алмай қалған Кəмиламен салыстырып. Ручка Аубилек Балташтык жарастыйқты жңа өмирин жазушы басгаларға үлги этеди. «Ақбілек көрген-білгенін Балташқа айтып келеді… Сөйлескен сайын бірінің білгені біріне ауысады. Кейде Балташ баяндама, отчет жазғанда салмақты Ақбілек көтереді. Ақбілек бірдемеге алданып жатса, Балташ барып тамақ əкеледі. Екеуі бірге күйінеді, бірге сүйінеді. өйткені, дененің басқалығы болмаса, екеуі бір кісіміз деп ойлайды”, деп жазады ол.
Ол – бұрынғы қазақ əйелі басында, əйел мен еркектің арақатынасында болмаған жай. Жаңа өмір əйелді осыған жеткізді, əйел мен еркекті бір қатарға қойды. Кешеги жуас, кялшак Аубилек онерли жастардык катарына косылып, тек «аксагалдык кана баласы эмес, куптин баласы» атанд. Ақсақалдың өзі де именеді одан. Туған еліне оралып, Алтайдың тауына шыққан Ақбілекке онда өткен өмір ауыртпалықтары, «алай-түлей қараңғы қара күндер барсакелмеске біржола кеткендей, анау алыста, етекте біржола қарасы өшкендей көрінеді. Аубилек бейнеттен, Корлыктан, конадун тазарып, сонау жетигат коктеги карышка барып, журегин алтын легенге малип тургандай, анадан жагадантугандай тазарады”.
Бүкілшығарманың идеясы автордыңосы сөздеріндежатыр.
Əрине, Ақбілектің бұл күйге жетуі оңай бола салған дүние емес. Жазушы онык кайшылықты тағдырын жеңилдетпей, лкен психологали образ дəрежесин көтере бледи. Қыздың ақ солдаттарының қолына түскен кездегі, Қарамұртпен кездесулеріндегі жан күйзелісі романда жарқын суреттелген. Осындай кызелистерде ол жаттык колына тусип масгара болганын намыс курип, куйинеди, эль бетине куринуден жасганады, алим тлилиди. Бекболатпен кайта тиль табыса бастаган кеде укесинин уиленуі, онык рулык тартыстарга жактасып, Бекболатка кызын беруден бас тартуй, жукті болып қалу жғдайтайлекалары ақболатаылары. Мио, оссиндай үлкен азап жолын ткен қyzdyң психологияқ күйине жеңил қарау из мүмкин эмес. Жүсіпбек жасаған образдың ішкі монологқа, толғанысқа құрылуы да осыдан. Кубине жазушы кыз кайкысын оны коршаган айнала, табикат коринистериман астастырып, кейпкер басын тускен ауыртпалыктык улкен бир уверетин жасайды. Ақбілек жау қолына түсіп, Қарамұртпен алғашқы кездескентүнсуретімынандай:
Значение антитезы в рассказе Л Н Толстого «После бала
... отказался от государственной службы? Прав ли он был, по-вашему? 6. Сочинение-миниатюра. “Мои впечатления после прочтения рассказа Л.Н.Толстого “После бала”. ... отец, оказался жестоким по отношению к солдатам? Почему Толстой противопоставляет друг другу две части рассказа и в ... картина наказания. Полковник все тот же – с румяным лицом и белыми усами и бакенбардами. — Сопоставьте полковника и ...
«Ұйтқып соққан ызылдақ жел. Ай жоқ. Қараңғылық қоюланып келеді. Sabaғan zhundey tyidektelgen, shyңyltyr, sұrғylt bulttar togytқan koyday shoғyrmaқtanyp, tauғa kaқpak bolatyndai, taudy tұnshyқtyratynday, ash tauyқryshіrdy seldizrdy. Жұлдыздармен біргеүмітсəулелері дебір-бірлеп батыпбаражатқандай” .
Романның композициясында, жазылу əдісінде ешқандай қалыптасқан дағды жоқ. Bryn үlken prozasy bolmaan ədebiette onday daғdynyң boluy by mүmkin emes. Бекболат и офицеры, Манаш бейнелерин жасауда, портреттерин, ишки ой-сезимдерин ашуда жазушы олардык уз кымына суенеди, кейпкердин монологи улгисин пайдаланады. Романның төртінші бөлімінің уақиғалары, яғни, Ақбілектің жаңа өмірі екі əйелдің (Ақбілек пен Кəмиланың) əңгімесі түрінде жалғастырылады. Кейде күнделік араласып кетеді. Əсіресе Ақбала – Ақбілек – Балташ арасындағы қарым-қатынасты суреттеуде жазушы осы үлгіге көбірек жүгінеді. Мұның бəрін образ ашудың жолдары ретінде қолданады. Сондықтан ондағы образдар даəрқилы, жарқын. Солардың іс-əрекеті, тіршілігі негізінде сол кездегі қазақ аулы өмірінің шындығын, оған біртіндеп кіре бастаған өзгерістер мен жаңаруларды көркем бейнелейді. Осы ретте Ақбілектің атастырылған, өзара көңілі жарасқан жары, момын, тағдыр өлшемінен аса алмаған Бекболат, кімнің тарысы піссе, соның тауығы болып, пайдаға құныққан Мұқаш (тегі кедей жігіттің кейін өз қателері жайлы ойлана бастағаны да нанымды), қаладағы əрқилы типтерден ескі беделін сүйеніш қып жүрген Ықаң мен Тыпаң, жаңа дəуір адамдары – Ақбала, Доға, Балташ, Жорғабек, тағы басқалар жап-жақсы əсер қалдыратынын айтуға болады. Жаңа өмір құрудың күрделілігі жас азаматтарды да əрқилы жолға салып, екшеп жатқанын көреміз. Бұлардың бəрінен Балташ ақыл-ойы толысқан ұстамды қайраткер боп шығады. Басында едəуір үміт күттірген Ақбала нақты істен гөрі сөзге үйір, қиялшылдау болып кеткені көрінеді. Кеңес өкіметі берген беделін арақ пен қызқұмарлыққа салып, азған Доға да, тіршілігі ептеумен, жылпостықпен өткен Жорғабек те өмірден азаматтық жол таба алмайды. Осылармен алғашқы кездесуде (Төлеген үйінде) жазушы сол дəуірдің бірсыпыра өзекті мəселелерін, қазақ аулын кеңес жолына тартудың қайшылықты жайларын сөз етеді. Романдағы пікірлердің бір кезде басшылыққа ұнамай, күшпен басылып-жаншылып қалған əрқилы халықтық ойларды бүгінгі заманда еске түсіріп, оның шындығын, талас-тартыстың табиғатын түсінуде едəуір маңызы бар.
