ГБОУ «Лицей-детский сад г. Магас», Республика Ингушетия
Даьй мотт хьех аз!
Г1алг1ай мотт — са къаман са да, тха т1ехка чура т1ум я, тха т1ехьле, тха ганз, тха сийрда кхоане! Даймехка довкъашка г1олла, Эса ч1оже, бух боацача шовдашка, шера аренашка, аьрзе ткъамашца сийнача сигала г1олла-массанахьа хозаш ба тха сийдола мотт! Сийрда ала санна, х1ара г1алг1ачун дега чу боаг из даиман, д1абовргбоацаш дийна мел ва! Ма боча болаш лелабаьб из тха сийдолча даьша. Йоазув доацаш, багахбувцамца дег1абоалабеш, цхьа дош доа ца деш,кега ца деш укх вай ханага кхоачабаьб цар из дийна а болаш! Дийна беций из мотт, вай 1алам цо дийндеш хилча, сага хьаькъал цо алсамдоаккхаш хилча? Дийна ба,болаш ба, г1алг1ай къам мел дах, ер дуне мел латта хургболаш а ба!
1омабу аз берашта из сай мотт, цох доаккхал деш,цунца деррига дог-уйла ювзаенна. Х1ана аьлча цунца дувзаденна да са къаман вахар, 1адаташ, истори,хоза г1улакхаш. Даи-нанеи ларх1ар, воккхаг1чун сий дар, з1амаг1чох къахетар, кхалсага лоарх1ам бар — из деррига чулоац са метта культуро. 1алама хозленаш, наьха дикал, маьрша вахар, кортамукъале, денал, эхь-эздел- из а даьй метто хоза гойт. Поэтий стихашка,поэмашка иллешка бекар-эздий г1алг1ай мотт ба. Наьна дог тедер, боча бер хьестар, йи1ий дог г1оздоаккхар, доттаг1чун тешам лур — из а наьна мотт ба! Наьна мотт оал г1алг1ай метах, нана мо из боча хиларах!
Нана! Наьна мотт! Наьначе! — уж дешаш ца довзаш саг вац укх дунен т1а! Сага вахаре эггара дезаг1а дола х1амаш гойт цар.
Нана! Хьона вахар деннар,хьо хьалкхеваьр, ший са хьо бахьан д1алургдар — нана я. Ийс бетта ший кера чу лелаваь,укх дунен т1а малха а ваьккха,воча, б1ехача, унзарча х1амах лоравеш, ший мотт д1а а хьехаш,нанас хьалкхевича, из ший мотт лертт1а ца бувцар эхь да дезалхочоа. Наьначе! Хьо ваь,хьо кхийна ,хьо ваха,хьа эггара хьамсараг1а йола моттиг я!
Т1аккха, цу хьа нанас ший ц1ийца хьона чубесса,ший шурийца хьона хьаьнал бийца, х1ара денна хьо даькъалвеш, хьона ловцаш доаха боча мотт ца бийзача йиш йий? Даьй хьаькъал, беркате вахар,яхь, эхь-эздел, денал, къахетам бувца мотт бицбалийта йиш? Цох в1алла а шеко яц, из бицбалийта йиш яц, из ца бийцача йиш яц. Из хьехар — са сийдола декхар да! Аргдар аз вай къоначарга, вай сийдолча къаман нахага:
«Воашош хала кхедаьча воай ноаной сийна, царех эхь хийтта а лорабе беза вай мотт. Кегалургбоацаш, ма хулла боагг1ача тайпара нийсса бувца беза.Тахан вай теркам бича, воашта а ховш, ч1оаг1а к1оадо ю вай г1алг1ай метта. Х1аранена уллув ба ала йиш йолаш да вай, г1алг1ай мотт лертт1а
На ингушском языке са наьна мотт
... Са хьамсара наьна мотт» сочинение про ингушский язык, для использования на уроках ингушского языка Просмотр содержимого документа «Сочинени «Са хьамсара наьна мотт»» Конкурс творческих ... укх г1оза денца, Ер деррига дуне хьона сийрда доах!! Са Г1алг1айче, хьона духьа Деррига 1алам хозденна да. ... для тебя с рождения – родным. Ничто на свете не сравнится С тем языком, что мог пробиться В твоих устах, ...
хьабувца ца хов нах. Уйла яьйий вай? Доккха зе ма дий вай воай т1ехьен дер, боагг1ача тайпара царна из мотт д1а1ома ца бой! Ца1-м хов сона-боккхий хилча цу вай т1ехьено вай бехке дергдолга, из цар дой, царех бехк боаккхилга хургдац».
Беррига бехк хьехархой ба»! -оал цхьачар. Миска-я1, хьехархо, ма доккха дукъ да хьона тахан т1алаттар. Водачо а воаг1ачо а дерригача х1аман бехке ву-кх хьо, п1елг мо цхьаь.царна духьал латта везаш хул хьо… Хьехархочун керттера декхар да—грамматика бокъонаш хьехар,нийсса язде 1омабар, меттацара чам совбаккхар. Х1аьта, в1алла из мотт ц1аг1а бувцаш ца хилча, телевизора чу а, тикаь т1а а, берий бешамашка а духхьал эрсий меттала къамаьл мара хозаш ца хилча, мишта ховргда вай з1амигача берашта из бувца? Дукхаг1болчар шоайла а бувц эрсий мотт, г1алг1ай бар ца эшаш санна. Эрсий мотт хар а дика да, из ханза баргбоацаш а ба (вай мехкара араваьлча къаьстта эш из), цхьабакъда ший мотт т1ехьашка а баькха, кхычунгахьа верза йиш яц. Сога хаьттача, ц1аккха лакъаргбоаца хьаст ба мотт. Лебеча меттага хьежжа хул наха юкъера сага лоарх1ам а.
«Г1алг1ай мотт –дунен кор!» «Г1алг1ай мотт—Даьла совг1ат!»
Из кор баьддерзийта а, Даьла совг1ат тишде а доаде а йиш яц вайга! Цхьаволчо оал: «Мегаргбар из-м,нах д1акхеташ хилча». Мегаргбац, са доттаг1а! Нагахьа санна иштта мегаргбаларе,яздаргахьа а бувцаргахьа а ший бокъонаш йолаш хургбацар мотт. Сийдолча даьша дукхача халонашта шоаш духьалнийсбеннаболлаше а, кега а ца беш, вайга хьакхоачабаьб из. Вайна ховш да-кх, хьалха вай къаман цхьацца халонаш т1алаьтталга.
Бакъда, г1алг1ай метта йоазув 1923 шера мара хьакхолладеце а,массаза дег1аихаб вай мотт багахбувцамца.Дукха фаьлгаш, кицаш,иллеш, шира дувцараш,ховли довзалеш да вай наьна мотт,къам,хоза г1улакхаш хестадеш. Ма хулла кхувш йоаг1ача т1ехьенна уж дувца а, цох пайда эца а беза.
Д1аяхача вай заман ХХ-ча б1аьшере г1алг1ай мотт ч1оаг1а къалбисабар, цун г1улакх тишдала доладелар,из бувцар а лебер а лаьг1делар. Г1алг1ай мехкара д1аараваьлча безаш бац е бала пайда болаш а бац из г1алг1ай мотт, оалаш а нийслора. Из 1омабе хала а ба,алапаш дукха а чоалхане а да, яхаш а бар. Из яхачарга ала ловра-кх, мел хала дале а б1у ца къожабеш 1арбий, ингалсий, немций, френг1ий мотт ма 1омабой вай. Т1аккха ший къаман мотт, Дала хьона лаьрх1а совг1ата бенна мотт,1омалац йоах. Х1аьта укхаза хаттар отт, ванаг1 селлар хала да г1алг1ай мотти йоазуви 1омаде? В1алла а дац! Вай алфиватаца деррига а 46 алап мара а дац,царех шолха «чоалханедараш» шийтта алап мара а дац!
«Цхьа мотт ховр цхьа саг ва,ши мотт ховр ши саг ва,кхо мотт ховр кхо саг ва, ший къаман мотт ца ховр цхьаккха вац»,- иштта йоах хьаькъалеча кицо. Г1алг1ай метта хьал а цун лерх1ам а хувцабала болабелар 27 шу хьалха, вай паччахьалкхе а йолаш, вай Республика а йолаш вай 1охайшача. Г1алг1ай Республика Конституце т1а г1алг1ай мотт эрсий меттаца цхьана паччахьалкхен мотт ба аьнна, белгалдаьккха д1ач1оаг1дича. Г1алг1ай мотт а, йоазув а, йоазон бокъонаш а 1омаю тахан школашка, университете, кхыча дешара заведенешка.Х1аьта,таханарча дийнахьа вай мотт лебеш ба шинна а «Г1алг1айче» ц1и йолча телеридиокомпанеша еча передачашка, арадувлаш да «Литературни Г1алг1айче» яха журнал, «Села1ад» яха берий журнал укх ткъаьи итт шера арадувл духхьал г1алг1ай меттала. Г1алг1ай мотт массайолча оаг1орахьара тохкаш ба Г1алг1ай 1илма тохкама институте, Г1алг1ай паччахьалкхен университете. Хьехархошта могаш дола г1о деш я Хьехархой говзал лакхъяра йола институт.1илманхоша кийч а даь арахийца дукха 1илман тохкама балхаш да, дошлоргаш да. Дикаг1болча, говзал лакха йолча хьехархоша арахийца дукха методически пособеш да.
По чеченскому языку — нохчийн мотт г1иллакхийн хьоста
Озда стаг, ша цхьанне а гуш ца хилча а хуьла оьзда.Оьздангалла пхеа декъе декъа мегар ду:адмашца оьзда хиларкхиндолу чохь садолу х1уманца оьзда хилардала мел кхоьллина чохь садоцу х1уманца ... стаг, ша цхьанне а гуш ца хилча а хуьла оьзда.Оьздангалла пхеа декъе декъа мегар ду:адмашца оьзда хиларкхиндолу чохь садолу х1уманца оьзда хилардала мел кхоьллина чохь садоцу х1уманца ...
Тахан кердача вахаро д1адеххача бесса мотт 1омабара ,бокъонаш караерзаяра а, керда инновационни говзал лелаяра а т1акхувш хьехархой а ба, цох дог а лазаш. Февраль бетта 21-ча дийнахьа дездеш да Дунен халкъашта юкъера наьна метта ди,цох хетадаь д1акхухь декадаш,ерригача Россе регионашка санна. Дега хозахеташ т1аэц къона йоазонхой вай хилар,царех доаккхал де а доаг1а. Изи изи г1алат да хьа,яхаш цун чам ца бойташ,хозача к1аьдача меттаца г1о-новкъостал де деза царна вай боккхаболча йоазонхоша.1илманхоша. Кхоачашде аьнна вай метта хьакъехь белгал мел даьккхар кхоачашдар 1алаьмате дика да.Цхьабакъда,г1алг1ай мотт шаьрра бувцарал,школашка 1омабарал,1илманца тахкарал,цун йоазонаш дешарал а дикаг1а г1о-новкъостал хургдар,нагахьа санна бераш ага чура доагг1аше а из лебеш хилча,биц ца луш дегашка,сакхетаме уйлашка бахаргбар из боча, беза хила беза Г1алг1ай мотт.Цудухьа массе а оаг1орахьа г1алг1ай метта г1о хургдола аьттув лаха беза х1ара г1алг1ачо,из ший патриотически декхар а даь шийна хьалхашка оттаде деза. Шеввар цхьана ца эттача из кхоачаш а хургдац.
Тахан аз доаккхал ду се г1алг1а хилирах, из мотт хьеха сай аьттув хиларах,сайна цунцара безам Дала баларах. Са хьамсарча, эздийча даьша бийца, мозал мерзаг1а бола г1алг1ай мотт хьех аз дег чура.
Сай эссе чакхъяьккха ловра сона айса язъяьча байтаца:
Са даьй мотт. Нанас хьекха хьаьна шура Хьаьнала ювц вай г1алг1ай меттала, Даьша леладаь лоамий эздел Леладу вай г1алг1ай меттала. Т1аккха бувцалга дий из мотт Кхыча меттаца д1аийна? Т1аккха лебе йиш йий из мотт Дега чура боацаш,цхьа талмастта? Ужахьнаькъан Лиза, Магасерча лицея хьехархо.
